Advies: In dienst van de toekomst-een handreiking voor transformatiegericht beleid
Weerbarstige maatschappelijke uitdagingen vragen om innovatieve oplossingen en fundamentele veranderingen in onze manier van leven en werken. Met goed afgestemde combinaties van beleidsinstrumenten kan de overheid de noodzakelijke maatschappelijke veranderingen bewerkstelligen. In “In dienst van de toekomst – een handreiking voor transformatiegericht beleid” adviseert de AWTI over elementen van een overzichtelijke en samenhangende transformatiegerichte beleidsmix en bijbehorende governance. Ook bevat het advies een stappenplan en tool voor beleidsmakers om aan de slag te gaan met het vormgeven van transformatief beleid. Deze handreiking is het vervolg op het in 2023 uitgebrachte advies “In dienst van de toekomst – Van optimalisatie naar transformatie”.
Governance
De handreiking van de AWTI laat zien dat een effectieve transformatiegerichte beleidsmix geïnspireerd wordt door een toekomstperspectief met scherpe keuzes. De combinatie van beleidsinstrumenten past wat timing betreft bij de fase waarin een transformatie zich bevindt, stuwt nieuwe bewegingen en remt oude systemen actief af, heeft betrekking op al het relevante overheidsbeleid en betrekt een brede groep van organisaties en mensen uit de praktijk.
De handreiking introduceert een governance om een transformatiegerichte beleidsmix ‘al doende lerend’ en in nauwe interactie met de praktijk te ontwikkelen, gefaciliteerd door transformatieteams. Coördinatie en samenwerking tussen verschillende beleidsniveaus en beleidsdomeinen is daarbij essentieel en de handreiking schetst daarvoor een aantal mogelijkheden.
Mirjam van Praag, AWTI-voorzitter:
Om transformaties vooruit te helpen zijn combinaties van beleidsinstrumenten nodig die goed afgestemd zijn op de fase waarin een transformatie zich bevindt en de uitdagingen die daarin spelen. De handreiking biedt beleidsmakers een concrete manier om transformaties niet alleen beter te begrijpen, maar ze ook gericht en gestructureerd te sturen en versnellen.
Stappenplan
De handreiking biedt vervolgens een stappenplan om een effectieve transformatiegerichte beleidsmix te ontwikkelen. Dit stappenplan sluit aan bij het Beleidskompas van de Rijksoverheid en maakt gebruik van het TransMissie-model (Simons et al. 2023) als handvat voor het identificeren van knelpunten en succesfactoren in de transformatie. Onderdeel van het stappenplan is een beleidsmatrix die inzichtelijk maakt welke beleidsinstrumenten in welke fase kunnen helpen bij de geconstateerde knelpunten en succesfactoren in de transformatie.
De AWTI presenteert de handreiking als een uitnodiging aan beleidsmakers en anderen om aan de slag te gaan met transformatiegericht beleid. Dit past in de verandering die gaande is in het denken over hoe innovatiebeleid kan bijdragen aan een toekomstbestendige en duurzame samenleving en economie. Deze recente ontwikkeling in het beleid is zeker niet uitgekristalliseerd. De ervaringen in de praktijk met deze handreiking zullen aanvullende inzichten opleveren en daarmee helpen een transformatiegerichte beleidsaanpak verder te verbeteren. Monitoring en evaluatie van de ervaringen met de handreiking is daarvoor essentieel.
Cases
Iedere transformatie is anders en vraagt om ander beleid. De AWTI heeft twee cases uitgewerkt ter inspiratie en illustratie van hoe een transformatiegerichte beleidsmix eruit kan zien. Door in te gaan op een aantal concrete vraagstukken die een transformatieve aanpak vragen wil de AWTI beleidsmakers een aantal voorbeelden geven van hoe transformatiegericht beleid eruit zou kunnen zien.De toepassing in de cases heeft niet de intentie een compleet overzicht te bieden. De cases laten zien hoe de beleidsmix kan verschillen over de tijd en tussen transformaties, hoe deze zich verhoudt tot het bestaande beleid en welke vragen dit oproept bij de huidige aanpak. De uitwerking van de cases "Eiwittransitie' en 'Klimaatneutrale glastuinbouw' is opgenomen in een apart document.